Pruski Wicher.

z książki “Of Gods and Holidays”, opracowanie – K.

Na początku artykułu chciałbym zasygnalizować pewien problem z Welniasem – to Bóg typowo litewski i pochodzi od scalenia w jedno dwóch Bogów z Trójcy z Romowe. Przypomina bardziej słowiańskiego Welesa i jest połączeniem (pod wpływem Słowian i chrześcijaństwa) pruskiego Patrīmpa i Patala (przez to trudno podać trójcę litewskich bóstw jak u prusów czy germanów).

We wczesnej litewskiej i łotewskiej religii Welnias jest bogiem podziemia i opiekunem zmarłych. Źródła historyczne utożsamiają go z rolnictwem, polowaniem, handlem i rzemiosłem. Czasami występuje jako obrońca sprawiedliwości. Razem z Dievasem uczestniczy w stworzeniu ziemi, jej fauny i flory; raz jako jego pomocnik, innym razem jako jego przeciwnik. Welnias jest związany ze staropruskim bogiem Patulasem. Niektóre cechy tych dwóch bogów przypominają hinduskie bóstwa Warunę i Wrytrę, skandynawskiego boga Odyna i słowiańskiego Welesa. Rdzeń słowa Welnias (wel-) jest identyczny z wyrazem „wele” – duch zmarłego. Welnias jest najbardziej popularnym bogiem litewskiego folkloru.

Litewski folklor zawiera o wiele większą liczbę bóstw związanych z podziemiem niż tych niebiańskich. Ważne jest że wizerunek Welniasa może dostarczyć nam wiadomości związanych z innymi osobistościami podziemnego świata. Będąc jedną z najbardziej popularnych osobistości litewskiej mitologii, Welnias jest często przedstawiany w sztuce folklorystycznej, często jest wspominany w rozmaitych wierzeniach, przesądach, w mowie codziennej, odgrywa również znaczną rolę w literaturze, filmie, sztukach pięknych, nawiązują do niego profesjonalni artyści i pisarze. Po wprowadzeniu chrześcijaństwa miała miejsce częściowa transformacja Welniasa w przeciwieństwo Boga – w Diabła, Szatana.

Książka N. Veliusa zajmująca się mitologią chtoniczną (związaną ze światem podziemnym) w litewskiej kulturze ludowej zawiera ponad 10,000 opowiadań w których wymienia się Welniasa. W litewskim folklorze Welnias ma ponad 200 imion i objawia się ludziom pod postacią różnych zwierząt, ptaków, gadów oraz ludzi różnych profesji i w różnym wieku. Bogowie, boginie, mitologiczne stworzenia z którymi zadaje się Welnias są niższej rangi. Jego stosunki z ludźmi są szczególnie skomplikowane i pozostające w sprzeczności ze sobą. Czasem Welnias szuka ludzkiej przyjaźni, ich miłości lub pomocy. Prosi ich na przykład o to by zagrali coś dla niego na jakimś instrumencie muzycznym lub by skryli go przed gniewem Perkunasa. Czasem różne okoliczności sprawiają że pomaga on ludziom, uprawia ich ziemię, buduje domy, mosty, chroni ich przed przestępcami, udziela pomocy kowalom, myśliwym, muzykom i kapłanom. Ale wcale nierzadkie są też przypadki gdy Welnias szkodzi ludziom na różne sposoby – szydzi z nich, wprowadza w błąd, gnębi, próbuje zabić, kusi do grzechu, lub przejmuje panowanie nad człowiekiem lub próbuje uwieść.

W starożytnej litewskiej mitologii Welnias nie był zwykłym demonem lecz bogiem i strażnikiem zmarłych. Jego obowiązki wobec zmarłych mogą być określone na podstawie litewskich bajek. Pewna część energii człowieka po śmierci od razu reinkarnuje pod postacią zwierząt. Tak więc Welnias był też opiekunem zwierząt oraz opiekował się ich pasterzami.

W litewskim folklorze Welnias bardzo często jest przedstawiany jako postać atrakcyjna dla kobiet, szukająca ich miłości, zdarza mu się nawet ożenić. Chrześcijaństwo odcisnęło swoje piętno na dzisiejszym obrazie związków Welniasa z kobietami w litewskim folklorze.

Nazwy niektórych miejsc oraz pewne wskazówki obecne w mitologii pozwalają przypuszczać że w dawnych czasach Welnias był przeciwieństwem bóstwa uranicznego (związanego z niebem) – jego sobowtórem posiadającym przeciwne cechy. W takiej strukturze świata miejsce Welniasa było w podziemiu, zaś jeśli chodzi o drzewo kosmiczne to jego miejsce znajdowało się w korzeniach. Jako istota chtoniczna, Welnias jest przeciwieństwem istoty niebiańskiej – Boga i Perkunasa.

Welnias i Bóg (Perkunas) często współpracują ze sobą w litewskich legendach traktujących o powstaniu świata. Niewiele jest legend przedstawiających ich jako równych sobie, zazwyczaj Welnias jest uważany za niższego rangą. Jest pomocnikiem i służącym, pomaga Perkunasowi zrealizować jego plany lecz często – celowo lub przypadkiem – psuje boskie plany z powodu swych niemądrych pomysłów. Nieprzyjazne relacje pomiędzy Welniasem i Perkunasem pochodzą z opowieści późniejszych niż ich przyjazne kontakty. Wizerunek Welniasa jako stwórcy i władcy materialnego świata (odpowiedzialnego za narzędzia, ogień, etc.), powstał pod wpływem kultu przodków którzy często byli postrzegani jako giganci.